Brüt Takas Ne Demektir? Uygulaması Nasıl Yapılır?

Brüt takas borsada bir tür tedbirdir. SPK bazı hisse senetlerini belirli süre için ya da ucu açık bir süre için brüt takas uygulamasına dâhil eder. Amaç manipülatif değer ve hisse sayısı değişimlerini önlemektir. Dahil etme, çıkarma ve süre belirleme için yetkili SPK’dir. Brüt takasa dahil olan hisselerde gün içinde alım-satım işlemi bir arada yapılmaz.

Piyasa Manipülasyonu Nedir?

Piyasa manipülasyonu hemen her yerde menkul kıymetlerin fiyatını kontrol ederek veya yapay olarak etkileyerek yatırımcıları aldatmak veya dolandırmak için tasarlanmış kasıtlı veya bilinçli davranış veya serbest arz ve talep güçlerine kasıtlı müdahale olarak tanımlanır.

Pump ve Dump

Pump ve Dump yani pompalama boşaltma dolandırıcılığı, piyasa manipülasyonunun yaygın bir şeklidir. Belirli bir yatırımı elinde bulunduran bir finans piyasası katılımcısının, sosyal paylaşım sitelerinde veya diğer medya türlerinde, temel şirket hakkında bilerek yanlış veya yanıltıcı beyanlarda bulunması durumunda ortaya çıkar.

Amaç, hisse senedini yanıltıcı bilgilerle pompalamak ve piyasa manipülatörü tarafından sağlanan yanlış bilgilerden etkilenen alıcılar akın ettikçe hisse senedini yapay olarak şişirmektir. Manipülatör, hisse senedini açığa satar veya en uygun fiyat noktasını bekler ve ardından, gerçek ortaya çıkmadan önce hisse senedini satar, bilgi yanlış olarak öğrenilir ve yatırımcılar elindekileri satar.

Örneğin, bir pompala-boşalt manipülasyonunda, bir piyasa manipülatörü, halka açık bir şirketin daha büyük bir şirket tarafından satın alınacağına dair bir söylenti başlatabilir ve bu da bir şirketin hisse senedi fiyatını hızla artırabilir. Yeterli miktarda yatırımcı söylentiyi yutarsa, daha fazla yatırımcı hisse senedini satın alır ve böylece hisse senedi fiyatı yükselir. Fiyat belirli bir seviyeye ulaştığında, piyasa manipülatörleri hisse senetlerini satar ve potansiyel olarak önemli bir kâr elde eder. Satmayan yatırımcılar, altta yatan şirketin satın alınmadığını fark ettiğinde, fiyatı aniden düşebilecek bir hisse senedi ile kalır. Bunu engellemek için brüt takas uygulaması yapılır.

Borsayla ilgiliyseniz Borsada Maliyet Düşürmek yazımız da ilginizi çekebilir.

Brüt Takas Uygulaması Nasıl Yapılır?

Brüt takas uygulamasıyla SPK, yatırımcıların manipülatif operasyonlara maruz kalmasını engellemek için geliştirilen bir tedbirdir. SPK, BİST’teki hisse senetleri alım satımında sıradışı değişimlere karşı pay sayısı, halka açıklık oranı gibi unsurlara göre önlem maksadıyla brüt takas uygulamasında bulunur.

Brüt Takas Hisse Satışı: Brüt Takasta Hisse Satışı Hesaba Ne Zaman Geçer?

Brüt takas uygulamasında yatırımcıların takas günü, aldıkları ya da sattıkları hisselerden brüt takas kapsamındaki hisseler için hesaplarında alınacak hisse fiyatınca nakit ya da sattıkları hisse senedi kadar hisse senedi olması gerekir. Yani brüt takas uygulaması yapılırken alınan hisse ancak ertesi gün elden çıkarılıp satılabilir. Ayrıca açığa satışa da izin verilmemektedir.

Brüt Takasa Giren Hisse Ne Olur?

SPK, suni değer ve piyasa yaratma girişimlerine önlem olarak brüt takas uygulaması yapar ve bunu suç işleyenlere karşı sonradan işlem yapmak yerine suçu engellemek adına ön tedbir olarak tanımlar. Genelde sistemde “brüt takas uygulaması nedeniyle işlem yapmak istediğiniz…” şeklinde bir ibare yer alır.

SPK brüt takasa giren hisseleri açıklarken genelde süreleri de açıklar. Her hisse için farklı olabilir ve bazı hisselerde süre de belirtilmeyebilir. Brüt takasa alınan hisse, kredili alım, açığa satım gibi işlemlere de kapatılır. Böylelikle yapay dalgalanmaların yaşanması önlenir.

Brüt Takas Neden Uygulanır?

Brüt takas suni dalgalanmaları önlemek için tedbir amacıyla yapılır: Örneğin hisse senetlerinin pompalanması, manipülatörlerin büyük parçalar satın alması ve ardından hisse fiyatını artırmak için şirketle birlikte zaman zaman olumlu duyurular yayınlamasıyla başlar. Buradaki bilgisiz yeni yatırımcılar, bir sonraki büyük kazanç kaynağı olduğu varsayımıyla bu hisse senetlerini satın almak için cezbedilir. Yüksek talep, pompalama aşamasının tamamlandığını gösteren şişirilmiş fiyatlara sebep olur. Fiyatlar büyük sermayedarların kar elde edeceği kadar şişirildiğinde, ayı kartelleri hisseleri düşürmeye başlar. Bu, fiyatların pompalama öncesi seviyelere düşmesine neden olarak perakende yatırımcılar arasında kayıplara neden olur.

Bir başka örnek ise açığa satış üzerinden yapılır. Ayı kartelleri, olumlu sonuçları nedeniyle son dönemde artan hisse senetlerini hedef alır. Piyasadaki hisse senedine karşı “short” pozisyonlar alırken önce yapay olarak fiyatı daha da pompalarlar. Daha sonra, hisse senedi hakkında kamuya açık karalama kampanyaları yoluyla olumsuz bilgiler yaymaya başlarlar ve zayıf tahminler ve hedefler sunarlar. Bu, sonunda, kartellerin hisseleri daha düşük oranlarda geri aldıkları yerde fiyatın düşmesine neden olur ve açığa satış yoluyla kâr elde eder. Bu, pompalama ve boşaltmanın başka bir versiyonudur, ancak burada manipülatörler aslında hisse senedi satın almazlar. Bu şema ancak buradaki manipülatörün güvenilirliği varsa başarılı olabilir.

Yasadışı olmasına rağmen, finansal piyasa manipülasyonu bugünün tüm borsalarında çok yaygındır ve bu her zaman böyle olmuştur. SPK da buna önlem olarak, suçu işlemeden önce engellemek için Brüt Takas Uygulaması’nda bulunur.

Bu içeriğimizin ardından “Borsadan nasıl para kazanılır?” yazımızın da ilginizi çekebileceğini düşünüyoruz.